| Δελτίο Τύπου 924 | Αθήνα, 02/12/2024 |
|---|
Ο κολοσός πληροφορίων από το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που λαμβάνει ένας καταναλωτής, σχετικά με τα οφέλη ή την πιθανή διακινδύνευση, συχνά τον οδηγεί σε σύγχυση και παρερμηνείες. Αυτό συμβαίνει και στην περίπτωση του Υδραργύρου στα ψάρια.
Ας ακολουθήσουμε τα γεγονότα.
Ο Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ) στην έκδοση έκτακτης ανακοίνωσης για τον πανικό που ξέσπασε γύρω από την περιεκτικότητα των κονσερβών τόνου σε επικίνδυνο για την υγεία υδράργυρο, καθησυχάζει τους καταναλωτές σχετικά με την ασφάλεια του προϊόντος. Όπως εξηγεί, αυτό το συμπέρασμα προκύπτει απο διαχρονικούς ελέγχους για τα επίπεδα βαρέων μετάλλων σε αλιεύματα ελληνικής και ευρωπαϊκής προέλευσης και τρίτων χωρών, συμπεριλαμβανομένων και των αλιευμάτων σε κονσέρβες. Παρόλο που σε τυχαία δειγματοληψία που έγινε σε 148 κονσέρβες τόνου σε πέντε ευρωπαϊκές χώρες (Γαλλία, Γερμανία, Αγγλία, Ισπανία και Ιταλία) από ένα ανεξάρτητο εργαστήριο διαπιστώθηκε ότι είχαν μολυνθεί με υδράργυρο αναφέρετε ότι η εγχώρια κατανάλωση όσον αφορά τα προϊόντα τόνου δεν έχει επηρεαστεί. Αλλά …, κάποιοι ωστόσο τονίζουν ότι ακόμη είναι νωρίς για να βγουν ασφαλή συμπεράσματα.
Δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας ;;;;;
- Ο Υδράργυρος (Hg) βαρύ, αργυρόλευκο µέταλλο
Ο υδράργυρος (Hg), ο οποίος εμφανίζεται σε στοιχειακή, ανόργανη και οργανική ((Μεθυλυδράργυρος) μορφή και είναι το μόνο μέταλλο που είναι υγρό σε θερμοκρασία δωματίου, κατατάσσεται στις 10 χημικές ουσίες που δύναται να προκαλέσουν σημαντική ανησυχία για τη δημόσια υγεία.
Οι επιστημονικές πηγές υποστηρίζουν ότι η λεκάνη της Μεσογείου είναι πλούσια σε υδράργυρο τόσο από φυσικές όσο και από ανθρωπογενείς πηγές. Περίπου το 75% του αποτιθέμενου υδραργύρου παραμένει στο βυθό ως ίζημα, ενώ περίπου το 25% ελευθερώνεται και ανακυκλώνεται στο θαλασσινό νερό.
Γενικά στη λεκάνη της Μεσογείου το μεγαλύτερο ποσοστό εκπομπής υδραργύρου οφείλεται στην καύση του Άνθρακα (Τουρκία), παραγωγή τσιμέντου (Ιταλία), καύση του πετρελαίου (Γαλλία, Ιταλία Ισπανία), αποτέφρωση στερεών αποβλήτων (Γαλλία). Κάποια από τα πιο πλούσια μεταλλεία υδραργύρου του κόσμου βρίσκονται στη Μεσόγειο, όπως το Almaden στην Ισπανία, το Idrija στη Σλοβενία και το Monte Amiata στην Ιταλία.
Συνολικά εκτιμάται πως η πιο σημαντική πηγή υδραργύρου στη Μεσόγειο είναι η ατμοσφαιρική απόθεση (115 kmol/έτος. Ακολουθούν η εισροή από τα ποτάμια (68,5 kmol/έτος) και τα υποθαλάσσια ιζήματα (80 kmol/έτος).
- Υδράργυρος (Hg) – ο δράστης
Ο Υδράργυρος απορροφάται κυρίως με την εισπνοή, αλλά μπορεί επίσης να απορροφηθεί μέσω του δέρματος και της γαστρεντερικής οδού. Στη συνέχεια διανέμεται στο κεντρικό νευρικό σύστημα και τα νεφρά όπου και απεκκρίνεται στα ούρα, έχοντας ένα χρόνο ημίσειας ζωής έως 25 ημέρες.
Ο Στοιχειακός υδράργυρος απορροφάται εύκολα και γρήγορα από τους πνεύµονες όταν εισπνευστεί.
Η ανόργανη μορφή υδραργύρου που βρίσκεται στα άλατα υδραργύρου, απορροφάται ελάχιστα από το έντερο είναι καυστικός και επηρεάζει κυρίως το γαστρεντερικό σωλήνα και τα νεφρά. Επειδή δεν µπορεί να περάσει µέσα από τα τοιχώµατα των αγγείων εύκολα, σπάνια προκαλεί νευρολογικές βλάβες. Ιδιαίτερα τοξικός είναι ο κυανιούχος υδράργυρος [Hg(CN)2] και µπορεί να εισέλθει στο σώµα µε την εισπνοή, την κατάποση, ή από το δέρµα. Η επαφή µε το δέρµα µπορεί να προκαλέσει αλλεργία, ερεθισµός, και γκρίζο χρώµα του δέρµατος.
Αντιθέτως ο οργανικός υδράργυρος (Μεθυλυδράργυρος) είναι εξαιρετικά τοξικός, απορρόφάται από το έντερο, διαπερνά το πλακούντα, απεκκρίνεται από το µητρικό γάλα, απορροφάται από τους πνεύµονες και το δέρµα, προκαλώντας βλάβη του εγκεφάλου και του ήπατος. Ακόµα, και ποσότητα µερικών µικρολίτρων µεθυλυδράργυρου αν χυθεί στο δέρµα µπορεί να προκαλέσει ακόµα και το θάνατο. Τα υψηλά επίπεδα υδραργύρου στην κυκλοφορία του σώµατος των αγέννητων µωρών και των µικρών παιδιών µπορούν να βλάψουν το αναπτυσσόµενο νευρικό σύστηµα.
Ο υδράργυρος προκαλεί ακόµα µεγάλες πιθανότητες αποβολής στις γυναίκες και προδιαθέτει στη γέννηση παιδιών µε γενετικές ανωµαλίες, επειδή παρεµβαίνει στη σύνθεση του DNA και του RNA.
Παρατηρήθηκε µοριακή αλλοίωση στο µεταβολισµό της πρωτεΐνης στον εγκέφαλο η οποία ήταν όµοια µε την αλλοίωση που παρατηρήθηκε στο 80% των εγκεφάλων αποβιώντων µε την νόσο του Alzheimer.
Ο οργανικός υδράργυρος έχει τη δυνατότητα να πλήττει κάθε είδος οργανικής ζωής σε πολύ µικρότερες συγκεντώσεις από τον µεταλλικό υδράργυρο. Το υπερτοξικό αυτό υλικό καταστρέφει ευκολότερα τη ζωή όσο βρίσκεται στα αρχικά στάδια ανάπτυξής της. Μεγάλα ψάρια, όπως ο τόνος και ο ξιφίας περιέχουν σαφώς µεγαλύτερες ποσότητες µεθυλυδραργύρου.
Τα σημεία της χρόνιας δηλητηρίασης με Υδράργυρο περιλαμβάνουν δυσκολία συγκέντρωσης, βραχυπρόθεσμη απώλεια μνήμης, ευερεθιστότητα, κόπωση, αταξία, μυϊκοί σπασμοί, ουλίτιδα, ρίγη, πόνος στις αρθρώσεις και παραισθησίες.
Σημεία οξείας δηλητηρίασης περιλαμβάνουν καρδιαγγειακό σοκ, νεφρική ανεπάρκεια και σοβαρές βλάβες στον γαστρεντερικό σωλήνα, καθώς και πονοκέφαλο, πυρετό, ρίγη, τρόμο, δύσπνοια και σφίξιμο στο στήθος. Τιμές Αναφοράς · 0.0 – 9.0 ng/ml.
Οι πιο κοινές πηγές δηλητηρίασης από υδράργυρο εκτος από την άμεση επαφή με τον υδράργυρο από σπασμένα θερμόμετρα ή από τα σφραγίσματα των δοντιών, είναι η βιομηχανία (εισπνοή ατμών υδραργύρου από χρώματα και άλλα υλικά) και τα βιομηχανικά απόβλητα.
Συσσωρεύεται στον ανθρώπινο οργανισµό µέσω της τροφικής αλυσίδας, επιτυγχάνοντας υψηλές συγκεντρώσεις στο αίµα.
Για πρώτη φορά το 1956 ανακαλύφθηκε στην Ιαπωνία (Minamata στο νοµό Kumamoto) η ασθένεια Minamata, που προκλήθηκε από την απελευθέρωση µεθυλυδραργύρου σε βιοµηχανικά απόβλητα από εργοστάσιο χηµικών της Chisso Corporation.
Αυτή η εξαιρετικά τοξική χηµική ουσία ενσωµατώνεται σε οστρακοειδή και ψάρια στο κόλπο Minamata και την Θάλασσα Shiranui, η κατανάλωση των οποίων από τον τοπικό πληθυσµό έχει ως αποτέλεσµα τη δηλητηρίαση από τον υδράργυρο.
Οι θάνατοι γατιών, σκύλων, χοίρων, και ανθρώπων συνεχίστηκαν για περισσότερα από 30 χρόνια. Ως τον Μάρτιο του 2001, 2.265 θύµατα είχαν αναγνωριστεί επίσηµα (1.784 εκ των οποίων είχε πεθάνει) και πάνω από 10.000 είχαν λάβει οικονοµική αποζηµίωση από την Chisso.
Ένα δεύτερο κρούσµα της νόσου Minamata εµφανίστηκε στο νοµό Νιιγκάτα το 1965. Τόσο η αρχική ασθένεια Minamata και Νιιγκάτα θεωρούνται δύο από τις τέσσερις µεγάλες ασθένειες της ρύπανσης της Ιαπωνίας.
Τα περιστατικά αυτά εμφανίζονται στην Ιαπωνία εξαιτίας της μεγάλης κατανάλωσης θαλασσινών ιδιαιτερα τόνον και ξιφία.
- Ο υδράργυρος που συναντάται στα θαλάσσια είδη είναι αποτέλεσμα της ανθρώπινης δραστηριότητας και σχετίζεται άμεσα με τη θέση ενός οργανισμού στην τροφική αλυσίδα.
Στο περιβάλλον ο υδράργυρος εισέρχεται μέσω των φυσικών και των ανθρωπογενών πηγών, κυρίως µονάδων άνθρακα, από µονάδες αποτέφρωσης, βιοµηχανίας τσιµέντου και την εξόρυξη χρυσού . Όμως, λόγω των εκτεταμένων ανθρώπινων δραστηριοτήτων εμφανίζεται πλέον σε πολύ υψηλά επίπεδα.
Μέσω της υγρής (βροχόπτωση, χιόνι) και ξηρής απόθεσης, ο υδράργυρος καταλήγει είτε απευθείας στην επιφάνεια της θάλασσας, είτε στα εδαφικά και υδατικά οικοσυστήµατα της χέρσου, όπου και πάλι αργά ή γρήγορα καταλήγει στη θάλασσα µεταφερόµενος µέσω των ποταµών, της απόπλυσης της χέρσου, των υπόγειων υδάτων και της παράκτιας διάβρωσης.
Η συµβολή των ποταµών στην επιβάρυνση των θαλασσών (αλλά και των υδάτινων µαζών γενικότερα) µε υδράργυρο, θεωρείται καθοριστική και εξαρτάται τόσο από την παρουσία αποθέσεων στη λεκάνη απορροής, όσο και από τη διέλευση του ποταµού από αστικά ή βιοµηχανικά απόβλητα. Στη συνέχεια ο υδραργυρος σε σηµαντικό ποσοστό, προσροφάται στη σωµατιδιακή ύλη, καθιζάνει και εναποτίθεται στο ίζηµα. Με την πάροδο του χρόνου υφίσταται ανάµιξη ή επαναιώρηση του ιζήµατος από τα ρεύµατα και τους βενθικούς οργανισµούς, µερική αποδόµηση της οργανικής ύλης από τους µικροοργανισµούς, διάλυση και επανακαθίζησή του.
Από εκεί και πέρα αναλαμβάνει η τροφική αλυσίδα. Στο θαλάσσιο περιβάλλον, ο ανόργανος υδράργυρος μετατρέπεται, μέσω μεθυλίωσης, από μικροοργανισμούς σε μεθυλιούχο υδράργυρο, η οποία είναι και η πλέον απαντώμενη μορφή του υδραργύρου στη θάλασσα (90%). Με τη σειρά του, ο μεθυλιούχος υδράργυρος διασπείρεται στο θαλάσσιο περιβάλλον και στους πελαγικούς οργανισμούς πολύ γρήγορα και στη συνέχεια βιοσυσσωρεύεται σε αυτούς. Απορροφάται από το φυτοπλαγκτόν (μικροσκοπικά θαλάσσια φύκια), με το οποίο τρέφεται το ζωοπλαγκτόν (μικροσκοπικά θαλάσσια ζώα), το οποίο αποτελεί τροφή για μικρά ψάρια. Τα μικρά ψάρια καθώς και το φυτο- και ζωοπλαγκτόν τρώγονται από μεγαλύτερα ψάρια, τα οποία στη συνέχεια τρώγονται από ακόμα μεγαλύτερα ψάρια, και ούτω καθ’ εξής. Τελικά ο υδράργυρος τείνει να συγκεντρώνεται στα υψηλότερα τροφικά επίπεδα και έχει την τάση να παραμένει στον οργανισμό τους και να αυξάνεται με την πάροδο του χρόνου. Τα μεγαλύτερα ψάρια-θηρευτές τείνουν να έχουν μεγαλύτερες συγκεντρώσεις υδραργύρου, καθώς τρέφονται με μικρότερα ζώα των οποίων οι οργανισμοί περιέχουν ήδη κάποιες ποσότητες υδραργύρου. Βέβαια η υψηλή συγκέντρώση οφείλεται όχι μόνο στη βιοσυσσώρευση και τη βιομεγένθυση, αλλά και στο γεγονός ότι κολυμπούν συνεχώς με το στόμα ανοιχτό, για να προσλαμβάνουν περισσότερο οξυγόνο μέσω της ροής του νερού. Με αυτό τον τρόπο, γίνεται ακόμα μεγαλύτερη η πρόσληψη μετάλλων. Ψάρια θηρευτές που έχουν μεγαλύτερο μέγεθος σε σύγκριση με μικρότερα ψάρια ή μαλάκια, όπως οι ξιφίες, ορισμένα είδη τόνου, μπακαλιάροι Ατλαντικού, ροφοί, βασιλικά σκουμπριά και τα καρχαριοειδή ζούνε για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και βρίσκονται σε μεγάλο τροφικό επίπεδο, συσσωρεύουν μεγαλύτερες ποσότητες υδραργύρου.
Για αυτόν το λόγο έχουν τεθεί διαφορετικά όρια για τη συγκέντρωση του υδραργύρου στην Ευρωπαϊκή νομοθεσία.
Φαίνεται ότι η Ελλάδα παρόλο που έχει μεγαλύτερη κατανάλωση, έχει αρκετά μικρότερη πρόσληψη ρύπου στον ανθρώπινο οργανισμό. Ο λόγος που πιθανά συμβαίνει αυτό είναι το είδος των ψαριών που κατανάλωνονται στις περιοχές.
Οι συγκεντρώσεις υδραργύρου στα ψάρια συνήθως υπερβαίνουν κατά πολύ τις συγκεντρώσεις του νερού όπου ζουν. Το κρέας µπορεί επίσης να περιέχει ιδιαίτερα σηµαντικές ποσότητες υδραργύρου, ειδικά αν έχει προηγηθεί περιβαλλοντική µόλυνση των χωραφιών. Ο υδράργυρος δεν βρίσκεται συνήθως στα φυτικά προϊόντα, αλλά µπορεί να εισαχθεί στον ανθρώπινο οργανισµό µέσω λαχανικών και άλλων καλλιεργήσιµων προϊόντων, όταν εφαρµόζονται στην γεωργία ψεκασµοί µε υδράργυρο.
Η αύξηση της πρόσληψης μολυσμένων με υδράργυρο τροφίμων, που ξεπερνούν τα επιτρεπόμενα όρια που έχει θεσπίσει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, έχει συνδεθεί με τη συχνή κατανάλωση μεγάλων σε μέγεθος ειδών τόνου. Κονσέρβες τόνου οι οποίες περιέχουν τα μεγάλα σε μέγεθος είδη του κιτρινόπτερου τόνου (Thunnus albacares) και λευκού ή μακρυπτέρυγου τόνου (thunnus alaluga) περιέχουν τιμές υδραργύρου σε μεσαία επίπεδα. Αντίθετα, κονσέρβες τόνου οι οποίες περιέχουν το μικρότερο σε μέγεθος είδος του τόνου Skipjack (Katsuwonus pelamis), περιέχει λιγότερο από το ένα τρίτο της συγκέντρωσης του υδραργύρου των παραπάνω ειδών.
Μία δεκαετία περίπου πριν (2012), ο Εθνικός Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων των Η.Π.Α. (FDA) και η Υπηρεσία Προστασίας του Περιβάλλοντος (USEPA), δημοσίευσαν προειδοποίηση για την κατανάλωση τόνου. Η προειδοποίηση ανέφερε ότι ορισμένα είδη τόνου, τα οποία έχουν την τάση να βιο-συσσωρεύουν υδράργυρο περισσότερο από τα υπόλοιπα είδη, έχουν ως συνέπεια για την πληθυσμιακή ομάδα που καταναλώνει μεγάλες ποσότητές τους, να ενδέχεται να αυξηθεί το επίπεδο της διακινδύνευσης έκθεσης στην τοξικότητα του υδραργύρου.
- Εφόσον γνωρίζουμε το δράστη
Γνωρίζουμε
Τα επίπεδα υδραργύρου δεν σχετίζονται σε καμία περίπτωση με τη διαχείριση του ψαριού πριν καταναλωθεί, δηλαδή αν το ψάρι είναι φρέσκο, κατεψυγμένο, συσκευασμένο, αλλά ούτε και με τον περιέκτη από τον οποίο καταναλώνεται (κονσέρβα, γυάλινο βάζο ή φακελάκι), αλλά αποκλειστικά απο την περιεκτικότητα σε υδραργύρου απο το είδος και το μέγεθος του ψαριού. Το γεγονός αυτό δεν αποκλείει την επικινδινότητα τους, απλώς απαλάσει απο τις ευθήνες των παραγωγο.
Οι επιστήµονες διευκρίνισαν ότι ο υδράργυρος µπορεί να «ταξιδέψει» χιλιάδες χιλιόµετρα µέσω του αέρα και να εναποτεθεί πολύ µακρύτερα από εκεί όπου αρχικά είχε συσσωρευτεί στην ανώτερη ατµόσφαιρα. Άρα το πρόβλημα μπορεί να εμφανιζεται οπουδήποτε ανεξάρτητα απο τα δεσπεζόμενα απο τον άνθρωπο σύνορα.
- Τότε το θέμα είναι αν και ποσο υδραργυρο έχουμε «ρίξει» στο περιβάλλον. Μπορεί να µην εµπεριέχουν ρίσκο για την υγεία αν χρησιµοποιηθούν µέχρι ενός σηµείου και στην συνέχεια εξουδετερωθούν.
Τελικά οι άνθρωποι χρόνο με χρόνο απελευθερώνουν χιλιάδες τόνους ατµοποιηµένου υδραργύρου στην ατµόσφαιρα όπου και παραµένει για πολύ καιρό, ώσπου ανώτερη τροπόσφαιρα και η κατώτερη στρατόσφαιρα το µεταµορφώσουν σταδιακά σε µια χηµική µορφή που εύκολα απορροφάται από τα θαλάσσια οικοσυστήµατα, µε τελική κατάληξη την είσοδο του στην τροφική αλυσίδα.
Οικιακά προϊόντα, θερµόµετρα υδραργύρου, θερµοστάτες, λάµπες φθορισµού, μπαταρίες, διακόπτες ή αναµεταδότες. Οι οικολογικές λάµπες φθορισµού περιέχουν υδράργυρο, όµως σε µικρότερη βέβαια ποσότητα και γι’ αυτό δεν θα πρέπει να πετάγονται εφόσον καούν αλλά να απορρίπτονται σε ειδικούς κάδους απορριµµάτων γι’ αυτό τον σκοπό.
Άλλες εφαρµογές ; πολές.
• Υλικό καθόδου κατά την ηλεκτρολυτική παραγωγή χλωρίου και NaOH σε βιοµηχανική κλίµακα. • Για την παραλαβή ευγενών µετάλλων από ορυκτά και άµµο. • Μυκητοκτόκτονα • Λυχνίες υδραργύρου. • Ηλεκτρικές συσκευές. • Επιστηµονικά όργανα.• Οδοντιατρική • Στην µεταλλουργία χρυσού και αργυρού • Ως καταλύτης σε πολλές οργανικές αντιδράσεις. • Στις αντλίες κενού.
• Στα εµβόλια (βρίσκεται ως συντηρητικό χωρίς οι γονείς να το γνωρίζουν, ενώ παράλληλα, ο κάθε παιδίατρος τούς διαβεβαιώνει ότι ο κατά πολύ περισσότερο τοξικός υδράργυρος που βρίσκεται εκεί, δεν δηµιουργεί πρόβληµα.
Ο χλωριούχος µονοσθενής υδράργυρος χρησιµοποιείται στην ιατρική ως διουρητικό και καθαρκτικό, ενώ ο χλωριούχος δισθενής υδράργυρος ως αντισηπτικό για την παρασκευή υδραργυρικών παραγωγών, για την διατήρηση του ξύλου καθώς και στην ηλεκτρολογία.
Ο ιωδιούχος υδράργυρος είναι απαραίτητος στην παρασκευή του αντιδραστηρίου του Νεσλερ, µε το οποίο ανιχνεύονται και τα ελάχιστα ίχνη αµµωνίας στο νερό. Το πυροκροτικό άλας του υδραργύρου χρησιµοποιείται στην παραγωγή εκρηκτικών µειγµάτων.
Εκτιµάται ότι χρειάζονται περίπου 2.000 χρόνια ώσπου ο υδράργυρος που έχει απελευθερωθεί στην ατµόσφαιρα να κάνει το κύκλο του στη φύση και να ενσωµατωθεί ξανά στα πετρώµατα και τα ορυκτά.
Για την Γραμματεια του ΠΑΚΟΕ
