ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ 437/ 16/10/2020

Ομάδα εθελοντών επιστημόνων του ΠΑΚΟΕ επισκέφθηκε την Άνδρο ύστερα από καταγγελίες για να διαπιστώσει την κακή ποιότητα των νερών ανθρώπινης κατανάλωσης.

Συνέλεξε δείγματα από πηγές, νερά δικτύων, πηγάδια και πραγματοποίησε δειγματοληψίες σε θαλασσινά νερά κολύμβησης.

Από το αναλυτικό συνημμένο κείμενο θα διαπιστώσετε τη σοβαρότητα του προβλήματος.

Γι΄ αυτό το ΠΑΚΟΕ απευθύνθηκε γραπτά σε Υπουργούς, Γραμματείς, Περιφερειάρχες, Έπαρχο και τον Δήμαρχο του νησιού, ούτως ώστε να ενεργοποιηθούν άμεσα προκειμένου να λυθεί το τεράστιο αυτό ζήτημα.

ΑΠΟ ΤΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΤΟΥ ΠΑΚΟΕ

Η Άνδρος είναι ένα πανέμορφο νησί στο Αιγαίο πέλαγος νοτιοανατολικά της Εύβοιας. Είναι το βορειότερο νησί των Κυκλάδων και το δεύτερο μεγαλύτερο σε έκταση, μετά τη Νάξο. Εκτείνεται από βορειοδυτικά προς τα νοτιοανατολικά, καταλαμβάνοντας έκταση 381 τ.χλμ, έχει πληθυσμό 9.170 κατοίκων. Πρωτεύουσα του νησιού είναι η Άνδρος ή Χώρα, ενώ το λιμάνι του είναι το Γαύριο. Η Άνδρος συνδέεται με την ηπειρωτική Ελλάδα ακτοπλοϊκώς μέσω της Ραφήνας, απέχοντας από το λιμάνι 36 ναυτικά μίλια. Ο ορεινός όγκος του νησιού διακρίνεται σε τέσσερις οροσειρές σχεδόν παράλληλες μεταξύ τους και κάθετες ως προς το διάμηκες ανάπτυγμα του νησιού οι οποίες και χωρίζουν κατά μήκος την Άνδρο σε πέντε παράλληλα τμήματα. Κυριότερα όρη και κορυφές τους είναι οι Άγιοι Σαράντα (715 μ.), το Πέταλο (994 μ.), το Κούβαρο ή Κουβάρα (975 μ.), ο Γερακώνας ή Γερακώνες (760 μ.) και νότια η Ράχη με κορυφή τον Προφήτη Ηλία (750 μ.). Τα πετρώματα είναι κυρίως σχιστόλιθοι, χωρίς ιζήματα. Αν και δεν υπάρχουν μεγάλα ποτάμια, η Άνδρος είναι πλούσια σε πηγές ρέματα και χείμαρρους που το καλοκαίρι οι περισσότεροι στερεύουν. Σημαντικότεροι είναι ο Αρνιπόταμος, ο Σεληνίτης, ο Άχλας, ο Μεγάλος Ποταμός και τα Διποτάματα. Επίσης η Άνδρος είναι γνωστή για τις πηγές της. Η πιο γνωστή πηγή στο νησί είναι η πηγή Σάριζα που βρίσκεται στα Αποίκια. Άλλες πηγές είναι οι πηγές της Αγίας Ειρήνης, η αλατούχος πικροπηγή της Άρνης και οι πηγές στις Μένητες.

Ως ορεινό νησί η Άνδρος μπορεί να μην έχει πεδιάδες, έχει όμως εύφορες κοιλάδες κατάσπαρτες κυρίως με εσπεριδοειδή, αφήνοντας ακάλυπτες τις σχιστολιθικές κορυφές της. Πλούσιοι ελαιώνες και απέραντοι αμπελώνες κοσμούν τα βαθμωτά άνδηρα (πεζούλες ή χαλιά κατά τους ντόπιους), ενώ ωραίοι αγροί και κήποι απαντώνται χαμηλότερα. Άγρια ζώα δεν υπάρχουν, εκτός από κάποιους αετούς και γεράκια βόρεια, ακανθόχοιρους, κουνάβια, και φίδια. Το σύνηθες κυνήγι στο νησί αποτελούν αγριοπερίστερα, πέρδικες και λαγούς.

 Μικροβιολογική ποιότητα του νερού

Λόγω των φυσικo–χημικών ιδιοτήτων το νερό είναι η πιο διαδεδομένη χημική ένωση που είναι απαραίτητη σε όλες τις γνωστές μορφές ζωής στον πλανήτη μας και αποτελεί σημαντικό παράγοντα για την ανάπτυξη, την υγιεινή διαβίωση, την ίδια τη ζωή. Αποτελεί  μια από τις κυριότερες πηγές τροφοδοσίας του ανθρώπινου οργανισμού σε ανόργανα άλατα, τα οποία είναι απαραίτητα για τη καλή λειτουργία του, ενώ η έλλειψή τους δημιουργεί πολλές επιπλοκές. Η έλλειψη νερού μπορεί να προκαλέσει αφυδάτωση ή άλλες ασθένειες, όπως για παράδειγμα σοβαρές βλάβες οργάνων, που ευθύνονται ακόμα και για την πρόκληση θανάτου.

Στον υδάτινο ορίζοντα καταλήγουν και οι ρύποι από τη ρύπανση της ατμόσφαιρας και του εδάφους μέσω των βροχών και της απορροής, όπως και η όξινη βροχή που προκαλεί σοβαρά προβλήματα στους φυτικούς αλλά και τους ζωικούς οργανισμούς, κυρίως των λιμνών.

Όταν καταλήγουν σε ποτάμια, λίμνες ή στη θάλασσα βρώμικα νερά από κατοικίες, νοσοκομεία, χώρους απόρριψης σκουπιδιών κ.λπ. μπορεί να προκαλέσουν διάφορες μορφές ρύπανσης: για παράδειγμα, ρύπανση εξαιτίας της παρουσίας χημικών, βλαβερών ουσιών, αλλά και μόλυνση εξαιτίας της παρουσίας μικροβίων και γενικότερα παθογόνων οργανισμών στα απόβλητα (η μόλυνση είναι μια ειδική κατηγορία ρύπανσης, που οφείλεται σε μικροοργανισμούς). Σε αυτή την περίπτωση οι μικροοργανισμοί που παρατηρούνται στα ύδατα αποτελούνται από ένα μίγμα μικροοργανισμών, άλλοι είναι συνηθισμένοι για το υδάτινο περιβάλλον, και άλλοι, οι ανεπιθύμητοι, καταλήγουν εκεί με τη ρίψη των διάφορων ειδών αποβλήτων.

Παθογόνοι παράγοντες που μολύνουν το νερό και ειδικά το πόσιμο είναι οι μικροοργανισμοί όπως  τα πρωτόζωα, τα βακτήρια, οι ιοί και μύκητες. Αυτοί μπορούν να προκαλέσουν ένα ευρύ φάσμα ασθενειών (από απλή γαστρεντερίτιδα μέχρι ηπατίτιδα και τυφοειδή πυρετό). Η παρουσία παθογόνων μικροοργανισμών κοπρανώδους προέλευσης στα ύδατα αναψυχής εγκυμονεί κινδύνους λοιμώξεων. Η παρουσία τους στο νερό έχει και έμμεσες επίπτωσης που προέρχονται από την παραγωγή π.χ. τοξινών.

Η έκβαση των λοιμώξεων εξαρτάται από τη λοιμογόνο δύναμη του μικροοργανισμού, την οδό και τη δόση έκθεσης και την ανοσιακή κατάσταση του ξενιστή . Έτσι, για τους ιούς και τα παράσιτα η λοιμογόνος δόση είναι συχνά μικρή σε αντίθεση με τα μικρόβια όπου απαιτείται υψηλότερη δόση. Επιπρόσθετα, θεμελιώδες αξίωμα στη νοσολογία είναι ότι η έκθεση σε λοιμογόνους παράγοντες δεν οδηγεί σε λοίμωξη.

Εφόσον, το καθαρό νερό έχει ζωτική σημασία για τη δημόσια υγεία και τα οικοσυστήματα η αντιμετώπιση της ρύπανσης των υδάτων θα πρέπει να είναι ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα. Για να αντιμετωπιστεί σωστά το πρόβλημα πρώτα από όλα είναι αναγκαία η αξιολόγηση της χημικής και της μικροβιολογικής κατάστασης των υδάτων και έπειτα ο συνεχής έλεγχος της ποιότητας του νερού.

Καθώς η απαιτούμενη διαδικασία απομόνωσης των μικροοργανισμών είναι αρκετά χρονοβόρα και επικίνδυνη, έχουν οριστεί κάποιοι οργανικοί δείκτες με τη βοήθεια των οποίων εντοπίζουμε την περιβαλλοντική μόλυνση, άρα και τα άλλα πιθανά εντερικά παθογόνα. Στους δείκτες προσδιορισμού μόλυνσης του νερού ανήκουν τα βακτήρια όπως τα κολοβακτηριοειδή, τα κολοβακτηρίδια κοπράνων, οι στρεπτόκοκκοι κοπράνων και οι εντερόκοκκοι. Με αυτό τον τρόπο οι δείκτες αυτοί χρησιμοποιήθηκαν επιπλέον για να περιγράψουν την ποιότητα των υδάτων. Παρόλο που τα ίδια τα μικρόβια που χρησιμοποιούνται ως μικροβιακοί δείκτες κοπρανώδους μόλυνσης δεν αποτελούν συνήθως τα αίτια μιας λοιμώδους νόσου, εντούτοις συμπεριφέρονται στα ύδατα κατά τρόπο ανάλογο με τα παθογόνα μικρόβια που μπορούν να υπάρχουν στο νερό.

Το φυσικό νερό περιέχει ένα μεγάλο αριθμό μικροοργανισμών, που αποτελούν μέρος της φυσιολογικής μικροβιακής του χλωρίδας, αλλά και μικροοργανισμούς (χαρακτηρίζονται ως αλλόχθονοι)  που εισέρχονται σε αυτό μέσω των φυσικών φαινόμενων (π.χ. βροχή) ή με την ανθρώπινη δραστηριότητα (π.χ. λύματα). Αν η μικροβιολογική επιβάρυνση με αυτούς τους μικροοργανισμούς απορρυθμίζει την ικανότητα αυτοκαθαρισμού του φυσικού νερού (αραίωση, κατακρήμνιση, διήθηση, βιοχημικοί κύκλοι κτλ), τότε αυτό προοδευτικά καθίσταται μολυσμένο. Οι μικροοργανισμοί αυτοί μπορεί είτε να αποικίσουν τον άνθρωπο και να αποτελέσουν μέρος της φυσιολογικής μικροβιακής χλωρίδας του, είτε να προκαλέσουν νόσο σε όλο τον πληθυσμό που εκτέθηκε (παθογόνα μικρόβια), ή μόνο σε ορισμένες ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού (δυνητικά, ευκαιριακά παθογόνα μικρόβια). Ο μεγαλύτερος κίνδυνος μόλυνσης του άνθρωπου από το πόσιμο νερό προέρχεται από την άμεση ή έμμεση κοπρανώδη επιμόλυνσή του.

Η μικροβιολογική εξέταση του νερού είναι πρωταρχικής σημασίας και για το λόγο αυτό επιβάλλεται συστηματικός έλεγχος των μικροβιολογικών χαρακτηριστικών του.

Η μικροβιολογική εξέταση για την εκτίμηση της καταλληλότητας του εξεταζόμενου πόσιμου νερού περιλαμβάνει τρία στάδια:

α) Δειγματοληψία.

β) Σωστή και έγκαιρη μεταφορά του δείγματος στο εργαστήριο.

γ) Ανίχνευση και ποσοτικοποίηση των μικροβιολογικών δεικτών.

ΔΕΙΚΤΕΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΤΟΥ ΠΟΣΙΜΟΥ ΝΕΡΟΥ

Η μικροβιακή καταλληλότητα του πόσιμου νερού ελέγχεται µε την καταμέτρηση των μικροβιακών δεικτών. Οι δείκτες αυτοί, όπως αναφέρεται παραπάνω, είναι αλλόχθονοι μικροοργανισμοί, οι οποίοι περνούν παροδικά μέσα στο υδάτινο οικοσύστημα, προερχόμενοι συνήθως από το γαστρεντερικό σωλήνα του ανθρώπου και των ζώων. Οι συχνότερα χρησιμοποιούμενοι, σήμερα, δείκτες είναι τα ολικά κολοβακτηριοειδή, τα κοπρανώδη κολοβακτηριοειδή και οι κοπρανώδεις στρεπτόκοκκοι και εντερόκκοκοι.

Α. Στην ομάδα των κολοβακτηριοειδών (total coliforms) περιλαμβάνονται όλα τα αερόβια και προαιρετικώς αναερόβια µη σπορογόνα Gram-αρνητικά βακτήρια τα οποία ζυµώνουν τη λακτόζη µε παραγωγή αερίου σε 48h στους 36±1°C. 

Β. Τα κοπρανώδη κολοβακτηρίδια (feacal coliforms) έχουν τις ίδιες ιδιότητες µε τα κολοβακτηριοειδή, αλλά μπορούν να πολλαπλασιαστούν στους 44.5±0.2°C, ύστερα από επώαση 48h (θερµοανθεκτικοί μικροοργανισμοί). Μεταξύ τους η Ε. coli  είναι το πιο τυπικό είδος της ομάδας των κοπρανωδών κολοβακτηριοειδών και παράγει ινδόλη από την τρυπτοφάνη στους 44.5±0.2°C.

 Τόσο τα κολοβακτηρίδια κοπράνων όσο και οι κοπρανώδεις στρεπτόκοκκοι βρίσκονται στον γαστρεντερικό σωλήνα του ανθρώπου και των άλλων θερµόαιµων ζώων και η παρουσία τους στο νερό υποδεικνύει ρύπανση κοπρανώδους προέλευσης και πιθανή παρουσία παθογόνων μικροοργανισμών. Η επιβίωσή τους στο νερό ποικίλει από ώρες έως εβδομάδες.

Γ. Οι κοπρανώδεις στρεπτόκοκκοι (faecal streptococci) είναι Gram-θετικοί, καταλάση-αρνητικοί κόκκοι που απαντούν ανά ζεύγη ή μικρές αλύσους. Αποτελούνται από ορισμένα είδη του γένους Streptococcus. Ορισμένα είδη από αυτά απαντώνται συχνότερα στα κόπρανα του ανθρώπου ενώ άλλα είδη στα κόπρανα των ζώων.

Η ομάδα των εντεροκόκκων (enterococci) είναι υποοµάδα των κοπρανωδών στρεπτόκοκκων. Αναπτύσσονται σε θρεπτικά υλικά µε πυκνότητα NaCI 6.5%, σε pΗ 9.6 και σε θερµοκρασίες 10 και 45°C.

Από τη σχέση των κοπρανωδών στρεπτόκοκκων προς τα κολοβακτηριοειδή κοπράνων είναι δυνατόν να ληφθούν πολύτιµες πληροφορίες για την πηγή ρύπανσης.

Ο μικροβιολογικός έλεγχος των νερών ώστε να αξιολογηθεί η καταλληλότητά τους για αναψυχή στηρίζεται στους ίδιους δείκτες που ελέγχουν τη μικροβιολογική ποιότητα του πόσιμου νερού.

Μικροβιολογικοί δείκτες μόλυνσης του νερού.

Τι έδειξαν οι αναλύσεις νερού ανθρώπινης κατανάλωσης σε διάφορες περιοχές της Άνδρου

Τα αποτελέσματα μετρήσεων των αποικιών των μικροοργανισμών – δεικτών, τα οποία  εκφράζονται ως αριθμός αποικιών ανά 100ml νερού (cfu / 100 ml νερού), παρουσιάζονται στους  πίνακες (1 και 2) που ακολουθούν. 

Πίνακας 1. θέσεων δειγματοληψίας και Αποτελεσμάτων Μικροβιακών Αναλύσεων σε νερό ανθρώπινης κατανάλωσης, προερχόμενο  από το «δίκτυο ύδρευσης»  (περιοχές της Άνδρου στις 3-4/10/2020)

Το μεγαλύτερο ποσοστό κολοβακτηριδίων κοπράνων (πίνακας 1) παρουσίασαν τα νερά της βρύσης από το Πενάκι του Γυαλού Κόρθι (64 cfu/ 100ml νερό), το Πεντάβρυσο Στενίων (12 cfu/ 100ml νερό), το Νερό βρύσης από την ταβέρνα Αρχιπέλαγος Νημποριό Χώρας (10 cfu/ 100ml νερό) , Βρύση σπίτι δίπλα στο Μουστάκειο (10 cfu/ 100ml νερό). Από μερικά  εξεταζόμενα δείγματα απομονώθηκαν και οι Εντερόκοκκοι , από 2 cfu/ 100ml νερό έως και 10 cfu/ 100ml νερό.

Πίνακας 2. θέσεων δειγματοληψίας και Αποτελεσμάτων Μικροβιακών Αναλύσεων σε νερό ανθρώπινης κατανάλωσης από πηγές της Άνδρου σε διάφορες περιοχές της Άνδρου, στις 3-4/10/2020.

Από τα αποτελέσματα των μετρήσεων, όπως παρουσιάζονται στον πίνακα 2, πρόβλημα παρουσιάζουν σχεδόν όλα  τα νερά των εξεταζόμενων πηγών με τα σοβαρότερά αυτών της πηγής Μπουσουνάρα Αλαδινού, της Παλαιόπολης, του Αγίου Γεωργίου Φαραλή Κορθίου, (με ποσοστά εντερόκοκκων  –  149, 87, 68 cfu/ 100ml νερό, αντίστοιχα ). Αρκετά επιβαρημένη κατάσταση επικρατεί στις πηγές του Αγίου Γεωργίου Φαραλή Κορθίου, Μπουσουνάρα Αλαδινού, όπου βρέθηκε ταυτόχρονα υπερανάπτυξη των πληθυσμών κολοβακτηριδίων κοπράνων και εντερόκοκκων. Αυξημένες ένδειξης κολοβακτηριδίων κοπράνων σε σχέση με άλλες πηγές , είχαν  τα νερά των πηγών Καππαριάς Κορθίου, Μαίνητες, το πηγάδι Γεωργίου Πετρή Φελλός και ηπηγή στο σχολείο Φελλού.

 

Μικροβιακή εξέταση δειγμάτων νερού με τη μέθοδο διήθησης μέσω μεμβράνης.

Αποικίες Κολοβακτηριδίων κοπράνων σε τρυβλία    Petri

Αποικίες  Εντερόκοκκων σε τρυβλία Petri

Σύμφωνα με εν λόγω ΚΥΑ (παρουσιάζεται στους πίνακες), όπου καθορίζονται χημικές, φυσικές και μικροβιολογικές παράμετροι παρακολούθησης της ποιότητας του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης καθώς και οι αντίστοιχες ανώτατες επιτρεπόμενες συγκεντρώσεις τους (οι παραμετρικές τους τιμές), η απουσία μη ανάπτυξης των μικροοργανισμών (μηδενικά αποτελέσματα)  δείχνουν την απουσία μόλυνσης του νερού.

Η  παρουσία των μικροοργανισμών – δεικτών σε δείγματα νερού αποδεικνύει το αντίθετο δηλαδή την επιμόλυνση του νερού με περιττώματα ζώων ή ανθρώπων, υποδηλώνοντας ότι οποιοσδήποτε άλλος παθογόνος μικροοργανισμός μπορεί να έχει περάσει με τα κόπρανα στο νερό και θα μπορούσε να προκαλέσει νόσο.

Συνοψίζοντας και σε ό,τι αφορά τα αποτελέσματα των μετρήσεων,  οτιδήποτε άλλο εκτός από καλές δεν ήταν. Από τα 18 δείγματα νερού βρύσης, στα 8 επιβεβαιώθηκε η παρουσία των κολοβακτηριδίων  κοπράνων που αντιστοιχεί σε ποσοστό 44,4% . Επίσης το 22,2 % των δειγμάτων αυτών περιείχαν τους εντερόκοκκους .

Το 92% των δειγμάτων νερού το οποίο λήφθηκε από τις πηγές και τα πηγάδια ήταν μολυσμένο με κολοβακτηρίδια κοπράνων, ενώ οι εντερόκοκκοι σε αυτά τα δείγματα απομονώθηκαν από 7 δείγματα, που αντιστοιχεί σε ποσοστό 53,8% όλων των δειγμάτων.

Τα νερά τα οποία προέρχονταν από τις βρύσες είχαν λιγότερους σε ποσοστό μικροοργανισμούς σε σχέση με τα νερά των πηγών, όπου σε μερικές περιπτώσεις, ανακαλύφθηκε σημαντικά μεγάλο ποσοστό εντερόκοκκων. Αυτό το γεγονός δείχνει την αρκετά επιβαρημένη κατάσταση των υδάτων αυτών λόγω της χρόνιας μόλυνσης.

Στην επικείμενη κατάσταση βοήθησε πολύ η χρήση του φίλτρου. Τα δείγματα, που λήφθηκαν μέσω του φίλτρου έδειξαν την απουσία των μικροοργανισμών και κατά συνέπεια την απαιτούμενη καθαριότητα. 

Τι έδειξαν οι αναλύσεις θαλασσινού νερού από διάφορες παραλίες  της Άνδρου;

 Τα αποτελέσματα των μικροβιολογικών αναλύσεων ποιότητας των νερών κολύμβησης από παραλίες της Άνδρου, που πραγματοποιήθηκαν στο εργαστήριο του ΠΑ.Κ.Ο.Ε. παρουσιάζονται στον πίνακα 3.  

Πίνακας 3. θέσεων δειγματοληψίας και Αποτελεσμάτων Μικροβιακών Αναλύσεων σε θαλασσινό νερό σε διάφορες περιοχές της Άνδρου στις 3-4/10/ 2020

Α/Δ – Αριθμός Δείγματος

Κ/ Α – Κατάλληλα / Ακατάλληλα δείγματα 

Για την αξιολόγηση της ποιότητας των υδάτων κολύμβησης έχουν θεσπιστεί οι ίδιοι μικροοργανισμοί – δείκτες  καθαριότητας, , όπως είναι  τα Κολοβακτηρίδια κοπράνων (250 cfu / 100 ml νερού),  E. Coli (50 cfu / 100 ml νερού), Εντερόκοκκοι (100 cfu / 100 ml νερού).

Διαπιστώθηκε  ότι τα ύδατα των ελεγχόμενων περιοχών βρίσκονται σε αρκετά καλή κατάσταση. Πρέπει να σημειωθεί ότι από τα 16 συνολικά εξεταζόμενα δείγματα νερού κανένα δείγμα δεν εμφάνισε αριθμό αποικιών  μικροοργανισμών – δεικτών περισσότερο από τα απαιτούμενα από την νομοθεσία, όρια.

Εικόνα 1 Αγία Αικατερίνη Κορθίου

Εικόνα 2Αγία Αικατερίνη Κορθίου

Εικόνα 3Παραλία Αποθήκες κάτω από την χωματερή

Εικόνα 4Πενταβρυση Στενιων 4